objaśnienia

definicje

Definicja jest potrzebne do określenia, który fragment przestrzeni miejskiej oznaczyć w projekcie jako osiedle. Została sformułowane na potrzeby projektu.

Osiedle – zespół co najmniej trzech wielorodzinnych budynków mieszkalnych wybudowanych w okresie w PRL, w podobnym czasie, o spójnym stylu, powiązanych wspólnymi, wolnymi od zabudowy przestrzeniami.

Czasem kilka osiedli zaprezentowanych na stronie tworzy większą całość, np. jeden obszar, dla mieszkańców „osiedle”, które ma jedną nazwę (np. Koło, Muranów, Gocław). Jednak w przypadku gdy fragmenty tego obszaru wyraźnie odróżniają się od siebie architekturą, urbanistyką i/lub czasem budowy, mimo wszystko są brane pod uwagę jako osobne osiedla (części większego zespołu osiedli). Często te mniejsze, wyodrębnione osiedla mają swoje osobne nazwy potwierdzone w literaturze (np. Muranów Płn., Muranów Płd., Muranów Zach.), ale czasem są i tam przedstawiane jako jedno „osiedle”, które tutaj będzie i tak rozdzielone z uwagi na zróżnicowanie jego poszczególnych części.

W niektórych przypadkach kwestia, czy rozdzielać dany obszar na części, czy nie, jest dyskusyjna i nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Źródła (często skromne i niedokładne) nie zawsze informują o podziale osiedla na części, a w terenie widać pewną odmienność budynków – wtedy, zależnie od stopnia zróżnicowania, dany obszar albo jest rozdzielany na kilka osiedli, albo nie. Z drugiej strony może się zdarzyć, że osiedle jest formalnie podzielone na części (np. kolonie), ale na każdej budynki są analogiczne – wtedy osiedle nie jest rozdzielane, bo stanowi jedną całość architektoniczno-urbanistyczną.

Na mapie są prowadzone przerywane linie w obszarze osiedla informujące o nieco odmiennym stylu i najczęściej okresie budowy danej części osiedla, która jednak nie tworzy na tyle odrębnej jednostki, żeby wydzielać je jako osobne osiedle, raczej jest traktowane jako dogęszczenie powstałe jeszcze za PRL.

Zespół osiedli – obszar składający się z kilku osiedli, ale o pewnych wspólnych cechach wynikających z jego przeszłości.

Te wspólne cechy to najczęściej nazwa obszaru, która jest wspólna dla wszystkich osiedli, jest zakorzeniona w świadomości mieszkańców i wynika z historii obszaru, np. etapowego planowania osiedli, które tworzą większą całość (np. Rakowiec WSM, Rakowiec I, Rakowiec II…). Wspólna część nazw osiedli to główny warunek zgrupowania osiedli w zespół. Osiedla położone blisko siebie i o podobnej architekturze, ale różniące się całkowicie nazwą (np. Domaniewska i Służew-Fort) nie są grupowane w zespoły, ewentualnie na mapie mogą być zaznaczane tym samym lub podobnym kolorem.

definicje

cechy osiedli

To informacje, które można znaleźć w tabelach przy każdym osiedlu. Są to zarówno obiektywne dane faktograficzne ze źródeł, jak i kategorie stworzone na potrzeby projektu (one są oznaczone gwiazdką).

podstawowe:

nazwa (np. Bielany II) – nazwa osiedla.

Z reguły na podstawie literatury. Czasem jest tożsama z historyczną nazwą obszaru czy nazwą obszaru MSI, a czasem pochodzi od przebiegającej obok ulicy. Jeśli nie znaleziono dokładnej nazwy, bo np. osiedle jej nie posiada (jest bardzo małe), nazwa pochodzi od najbliższej ulicy i jest poprzedzona skrótem „ul.” – czyt. „osiedle przy ulicy …”.

alt. nazwa – alternatywna nazwa, czasem osiedle jest nazywane na kilka sposobów.

zespół (np. Bielany) – nazwa zespołu osiedli, w którym znajduje się dane osiedle

dzielnica (np. Bielany) – dzielnica, w której leży osiedle (lub gmina podwarszawska).

kod * (np. BIEL-01-2) – zawiera skrót nazwy dzielnicy i numer osiedla w danej dzielnicy, jest używany do sortowania w spisie osiedli.

Numeracja jest związana z położeniem osiedla. Rozpoczyna się najczęściej od obszaru zabudowywanego jako pierwszy w dzielnicy (często najbliżej Śródmieścia) i rośnie w miarę podążania w jednym kierunku, a gdy obszar dzielnicy jest bardziej złożony (np. osiedla budowane w dwóch oddalonych od siebie części dzielnicy – Saska Kępa i Grochów), najpierw numerowane są osiedla jednej części, potem drugiej. Osiedla nie są więc numerowane chronologicznie. W przypadku zespołów osiedli najpierw występuje numer zespołu, a potem numer osiedla w zespole, który jest już przyporządkowywany chronologicznie, ponieważ osiedla w zespołach były budowane głównie łatwymi do oddzielenia etapami (np. Bielany I, Bielany II itd.).

historia:

okres * (np. modernizm ’40) – kategoria przyporządkowywana na podstawie lat budowy osiedli, zaobserwowanych cech charakterystycznych architektury i urbanistyki oraz literatury:

modernizm ’40
(ok. 1945–1949 – tuż po II wojnie światowej, odbudowa kraju)
socrealizm ’50
(ok. 1949–1956 – stalinizm, B. Bierut)
modernizm ’60
(ok. 1956–1965 – W. Gomułka, po odwilży październikowej)
prefabrykacja ’60
(ok. 1965–1970 – W. Gomułka, unifikacja warszawska 2)
prefabrykacja ’70
(ok. 1970–1980 – E. Gierek, „budowa drugiej Polski”)
prefabrykacja ’80
(ok. 1980–1989 – schyłek PRL, kryzys lat 80. i wpływ postmodernizmu)

Więcej o poszczególnych okresach – p. okresy budowy.

Jeśli osiedle ma także cechy poprzedniego lub następnego okresu, dopisane jest wcz. (wczesny) lub póź. (późny). Jeśli te skróty są w nawiasie, to te cechy dotyczą jedynie jakiejś części osiedla. (metodyka do zmiany)

dekada budowy (np. ’60 pocz.) – dekada budowy osiedla. Dwie cyfry oznaczają dekadę, a skróty – początek, środek lub koniec.

Początek lub koniec sugerują, że budowa mogła też trwać w poprzedniej lub kolejnej dekadzie.

Dla wielu osiedli dane o dokładnych latach budowy nie są łatwo dostępne, stąd informacje o dekadzie.

lata budowy (np. 1961–1964) – dokładne lata budowy osiedla.

architekt (np. M. i K. Piechotkowie) – nazwisko głównego architekta lub architektów osiedla.

spółdzielnia (np. WSBM Chomiczówka) – nazwa spółdzielni, która administruje przynajmniej częścią osiedla.

Kreska oznacza dawną własność miejską osiedla (obecnie często przekształconą w małe wspólnoty).

Przy niektórych osiedlach w nawiasie podano nazwę spółdzielni, która administrowała osiedlem u schyłku PRL, przed podziałami. Obecnie ta informacja nie jest wymieniana, spis spółdzielni i ich osiedli można znaleźć w Przewodniku warszawskim (1987).

przestrzeń:

wielkość * (np. średnie) – kategoria przyporządkowywana na podstawie powierzchni osiedla:

duże (powyżej ok. 50 ha)
średnie (ok. 10–50 ha) – przybliżona wielkość modelowej jednostki sąsiedzkiej z 5–10 tys. mieszk. i 1–2 szkołami
małe (ok. 1–10 ha)
bardzo małe (ok. poniżej 1 ha) – pojęcie osiedla dla tak małego obszaru jest dyskusyjne, ale spełnia on kryteria

Wartości graniczne mogą się zmieniać w zależności od dzielnicy (np. osiedla leżące obok siebie o powierzchni 8 i 12 ha będą przypisane do jednej kategorii).

powierzchnia – powierzchnia osiedla w hektarach wg obszaru zaznaczonego na mapie

ocena * (np. 4,0) – subiektywna ocena atrakcyjności przestrzeni osiedla w skali od 1 do 5 (co pół).

1 – bardzo niska
2 – niska
3 – średnia
4 – wysoka
5 – bardzo wysoka

Na plus są liczone są (1) wszelkie tereny wolne od zabudowy wewnątrz osiedla – zarówno ich wielkość (np. duże, parkowe tereny), jak i jakość (np. małe, ale kameralne, zagospodarowane podwórka). Zaletami są także (2) oddzielenie ruchu pieszego i kołowego oraz (3) brak chaosu przestrzennego (np. budynków nienależących do osiedla burzących spójność) i (4) inne oryginalne cechy związane z przestrzenią (np. murki betonowe, place zabaw). Również (5) tereny zielone, rekreacyjne położone w sąsiedztwie osiedla podnoszą ocenę.

budynki:

technologia – technologia, w której wybudowano przynajmniej większość budynków na osiedlu

tradycyjna (cegła, ew. stropy prefabrykowane)
wielkoblokowa (ściany nośne i stropy prefabrykowane, elementy o długości do 150 cm, najczęściej tzw. cegła żerańska)
wielkopłytowa (ściany nośne i stropy prefabrykowane, elementy dłuższe, często z wbudowanymi oknami itp. – wielka płyta)
szkieletowa (szkielet nośny z prefabrykowanych elementów)
monolityczna (ściany nośne lub szkielet z betonu wylewanego w deskowaniach)

system – system, w którym wybudowano przynajmniej większość budynków na osiedlu

(planowane jest szersze, ilustrowane zestawienie systemów z ich cechami charakterystycznymi)

Ż – system wielkoblokowy budownictwa ogólnego Ż („Żerań”, tzw. cegła/płyta żerańska)
(duża swoboda kształtowania kształtów i fasad budynków, inaczej niż w innych systemach)
Ż (typ.) – jw., ale od ok. połowy lat 60., bardziej typowe rozwiązania
(mniejsza elastyczność niż we wcześniejszej wersji, ale większa niż w technologii wielkopłytowej)
J (PBU-59) – system „Jelonki” (warszawski) nazywany także PBU-59 (początek lat 60., pierwsza wersja)
(PBU – Przedsiębiorstwo Budownictwa Uprzemysłowionego)
J (PBU-63) – system „Jelonki” (warszawski) nazywany także PBU-63 (połowa lat 60., druga wersja)
UW2 – unifikacja warszawska II (2. połowa lat 60.)
(budynki oszczędnościowe, różne technologie, ale podobny wygląd elewacji; w tym trzecia wersja systemu „Jelonki”)
J – system „Jelonki” z lat 70. i 80. (czwarta, ostatnia wersja, popularna, ale niewiele danych)
Sz – System Szczeciński wielkopłytowego budownictwa mieszkaniowego (ogólnopolski)
W-70 – system budownictwa mieszkaniowego W-70 (wraz z wariantami, np. Wk-70) (ogólnopolski)
H podł. – system konstrukcyjno-technologiczny rama H w układzie podłużnym

l. mieszkań – liczba mieszkań na osiedlu

Według źródeł – wartości często są przybliżone lub mogą się lekko różnić ze względu na inne wyznaczenie granicy osiedla. W przypadku gdy liczba w źródle obowiązuje dla większego obszaru, jest ona podana pod gwiazdką.

o. l. mieszkańców – oryginalna liczba mieszkańców na osiedlu wg projektu

Liczba w źródłach pochodzi najczęściej z okresu PRL, gdy mieszkania były przydzielane według normatywu (wytycznych). Rzeczywista liczba mieszkańców obecnie jest zazwyczaj mniejsza.

Według źródeł – wartości często są przybliżone lub mogą się lekko różnić ze względu na inne wyznaczenie granicy osiedla. W przypadku gdy liczba w źródle występuje tylko dla większego obszaru (np. całego zespołu osiedli), jest ona podana pod gwiazdką.

gęstość zal. – liczba mieszkańców na hektar terenu osiedla

Wyliczana automatycznie na podstawie powierzchni osiedla i liczby mieszkańców (p. wyżej).

ocena * (np. 4,0) – subiektywna ocena atrakcyjności budynków osiedla w skali od 1 do 5 (co pół).

1 – bardzo niska
2 – niska
3 – średnia
4 – wysoka
5 – bardzo wysoka

Na plus są liczone są: (1) wszelka oryginalność (np. ciekawe, nietypowe elementy fasad), (2) funkcjonalność – duże okna, balkony, loggie, a także (3) harmonia i symetria fasady oraz (4) różnorodność typów bloków na osiedlu. Ocena jest wystawiana w oparciu o stan bieżący (nie uwzględnia więc oryginalnego wyglądu bloków sprzed modernizacji, ale z drugiej strony także surowego, niewykończonego stanu w przypadku wielu osiedli).

mapy

Mapy do pobrania znajdują się w sekcji mapy.

Na stronie można znaleźć:

mapy osiedli
(1:7500 na od A7 do A4, PNG – z zaznaczoną granicą, budynkami itp.),
mapy dzielnic
(1:20 000 na A4/A5, PNG i do pobrania PDF – z zaznaczonymi granicami osiedli),
mapy tematyczne dla miasta do pobrania
(1:150 000 na 21x21 cm, PDF)

mapy

osiedla:

Kolorowy kontur oznacza granicę osiedla.

Wytyczany wzdłuż granic ulic lub innych terenów otaczających osiedle. Dokładniej te większe otaczające ulice nie są wliczane, granica biegnie po chodniku lub terenie zieleni obok jezdni.

Od wersji 2 map (od 2025) do terenu osiedla wliczane są także dogęszczenia powstałe po PRL oraz ostańce, zaznaczono je dodatkowo deseniem na mapach osiedli (i jaśniejszym odcieniem na mapach dzielnic).

UWAGA: Obecnie mapy osiedli w wersji 2 (od 2025) są udostępnione tylko dla Dolnego Mokotowa i Wilanowa. Dla pozostałych dzielnic są mapy, gdzie inaczej wytyczono kontur, a inaczej wypełnienie. Wkrótce zostaną zaktualizowane.

Przerywaną linią podzielono osiedla, których obszary wyraźnie odróżniają się od siebie budynkami i/lub układem przestrzennym, ale mimo wszystko nie uznano ich za osobne osiedla (najczęściej są to dogęszczenia zrealizowane jeszcze za PRL).

budynki:

Na mapach są także budynki, których styl dopasowano do potrzeb strony:

kontur – gruby oznacza budynki wysokie (np. 8-, 10-, 12-piętrowe, od 7 kondygnacji), cienki – niskie (np. 3-, 4-piętrowe, do 6 kondygnacji);

wypełnienie – szare przypisano do budynków, które mogą tworzyć osiedle – domy wielorodzinne oraz inne budynki (np. pawilony, szkoły). Białe wypełnienie mają domy jednorodzinne.

Oprócz budynków zaznaczono drogi oraz tory tramwajowe i kolejowe.

Dane pochodzą z Bazy Danych Obiektów Topograficznych 1:10 000 (BDOT10k).

tereny:

Od wersji 2 map (od 2025) dodano tereny:

oświaty (źródło: OpenStreetMap),
zieleni (wyznaczone na podstawie zobrazowania Sentinel 2A ESA Copernicus)
innej zabudowy (z większą liczbą budynków nienależących do osiedla – ostańców i dogęszczeń)

UWAGA: Obecnie mapy osiedli w wersji 2 (od 2025) są udostępnione tylko dla Dolnego Mokotowa i Wilanowa. Dla pozostałych dzielnic są starsze, mniej szczegółowe mapy. Wkrótce zostaną zaktualizowane.

nazwy osiedli:

Krój pisma zależy od okresu osiedla (p. cechy):

MOD’40 – Candara
(lekko ozdobny, ale prosty – symbolizujący jeszcze modernistyczne budownictwo, ale często o niektórych cechach socrealizmu)
SOC’50 – Cambria (bold)
(jedyny szeryfowy – odróżniający socrealizm)
MOD’60 – Century Gothic (bold)
(najbardziej geometryczny – symbolizujący modernizm)
TYP’60 – Tahoma
(prosty – symbolizujący typowe budownictwo i cienki – oszczędnościowe)
TYP’70 – Corbel (bold)
(także prosty, ale grubszy – symbolizujący wyższy standard)
TYP’80 – Franklin Gothic Demi
(najgrubszy i bardziej nietypowy – symbolizujący nowe trendy i wpływ postmodernizmu)

Wielkość pisma zależy od kategorii wielkości osiedla.

Największą czcionkę mają osiedla o kategorii wielkości dużej, najmniejszą – bardzo małej. Zmienia się także grubość konturu osiedla.

Kolory wypełnienia/tła oraz konturu/pisma są przypisane do każdego osiedla i jednoznacznie je identyfikują.

Te dwa kolory występują w nagłówkach, listach osiedli oraz na mapach. Kolor wypełnienia jest wspólny dla wszystkich osiedli w zespole.

zdjęcia

Do każdego osiedla dołączone są zdjęcia wraz z opisami, które pozwalają zobaczyć budynki i przestrzenie osiedla.

Na górze strony umieszczone są dwa główne zdjęcia.

Pierwsze zostało dobrane tak, żeby pokazywało charakter osiedla – przestrzeń osiedlową i przynajmniej jeden typowy budynek. Drugie pokazuje ściślej architekturę – to zbliżenie na fasadę wybranego charakterystycznego typu bloku (w przypadku małych i bardzo małych typowych osiedli bywa pomijane).

Niżej znajduje się galeria ze zdjęciami osiedla.

W zależności od jego wielkości i atrakcyjności będzie to od kilku do dwudziestu zdjęć prezentujących (prawie) wszystkie typy budynków na osiedlu, a także tereny zieleni. Zdjęcia są poukładane w takiej kolejności, żeby można było po kolei oglądać poszczególne typy budynków osiedla i przestrzeni osiedlowych od tych najbardziej charakterystycznych.

Zdjęcia były robione od 2018 roku, nie najnowszym sprzętem, w różnych warunkach pogodowych i oświetleniowych oraz w różnych porach roku, więc ich jakość będzie się różnić w zależności od osiedla. Wielu osiedlom zdjęcia były robione kilkakrotnie w różnych warunkach.

Po kliknięciu na zdjęcia w galerii otwierają się one w większym formacie i wyświetlają się opisy.

Opisy informują nie tylko o tym, co widać na zdjęciu, ale też w sposób bardziej ogólny zwracają uwagę na cechy osiedla. W sumie jest to kilka–kilkanaście zdań całościowego opisu architektury i urbanistyki, które mogłyby też być napisane tekstem ciągłym, ale umieszczono je w opisach zdjęć dla lepszego zobrazowania cech osiedli.

Zdjęcia można wykorzystować na licencji CC BY-NC 4.0.

zdjęcia

literatura

Na końcu każdej strony o osiedlu umieszczono publikacje lub strony internetowe, które z jednej strony są źródłem informacji na tej stronie, a z drugiej warto do nich zajrzeć po więcej informacji.

Uwzględniane są te, z którymi autor miał styczność i nie wyczerpują one tematu. Zapraszam do kontaktu w przypadku znajomości innych ciekawych pozycji. Są posegregowane według ilości informacji, które można w nich znaleźć. W przypadku książek podane są ich nazwy i rok wydania, stron internetowych – adresy. Nie są to gotowe linki, ale wskazówki do tego, gdzie można szukać więcej informacji.

* – informacja uzyskana od internauty lub mieszkańca

Najbardziej polecana literatura z danymi osiedli:

1. Przewodnik warszawski (1987)

2. Encyklopedia Warszawy (1994)

3. Warszawskie osiedla ZOR (1968)

4. Atlas architektury Warszawy (1977)

podstawowe – opisujące nazwę, położenie osiedla i lata powstania.

historia – opisujące w szerszy sposób historię osiedla, często z anegdotami i ciekawostkami.

inne dane – z dodatkowymi danymi na temat osiedla (np. liczbą mieszkań i mieszkańców, technologią budowy).

zdjęcia – z archiwalnymi zdjęciami osiedla, które pozwalają zobaczyć oryginalny wygląd budynków.